De verborgen wereld achter safety signs
Veiligheidssignalering is een cruciale vorm van visuele communicatie. Zo betekenen safety signs soms letterlijk het verschil tussen leven en dood. Wat speelt er op dit gebied? We legden ons oor te luister bij Willem Heijboer van Blomsma Signs & Safety en Tjalling van Leeuwen van Geostick.
‘Na de aanslagen op de Twin Towers op 9/11 2001 waren er zeker drie mensen die aangaven dat ze het hadden overleefd dankzij de fotoluminiserende vluchtwegsignalering in het noodtrappenhuis. Ondanks hun desoriëntatie wisten ze eruit te komen doordat de doorlopende belijning oplichtte in het donker.’ Het voorbeeld van Willem Heijboer, algemeen directeur van Blomsma Signs & Safety, laat weinig aan de verbeelding over en benadrukt maar weer eens hoe cruciaal visuele communicatie kan zijn. En in dit geval: veiligheidssignalering.
Safety signs dragen bij aan onze persoonlijke veiligheid. Niet alleen geven ze vluchtwegen aan. Ook vertellen ze met welke risico’s we te maken hebben op het werk en in huis, tuin en keuken en hoe we onszelf ertegen kunnen beschermen. En ook: wat we kunnen doen als de vlam wél in de pan slaat. Onduidelijkheid in, of het ontbreken van veiligheidssignalering kan levens kosten.
Het belang van een sign-plan
Het is een belangrijke reden waarom het Heijboers missie werd om veiligheidssignalering te verbeteren. Veertig jaar geleden was het daar anders mee gesteld dan nu. In de bedrijfsomgeving bestond er volgens hem nog weleens tegenstrijdigheid tussen calamiteitenplannen en procedures, en de signalering ter plaatse. Om goed te functioneren, moeten ze volledig op elkaar aansluiten, zo vertelt hij. Het werk van Blomsma – dat onder meer oplossingen biedt in vluchtwegmarkering, vluchtroutegeleiding, leidingmarkeringen brandpreventiesignalering – voert dan ook verder dan alleen bordjes ophangen en stickers plakken.
‘Achter goede veiligheidssignalering zit een heel systeem, een sign-plan. Alles begint bij een risico-inventarisatie van de situatie. Het sign-plan houdt rekening met alle omgevingsfactoren, procedures van de organisatie en natuurlijk alle wet- en regelgeving’, zegt Heijboer. Hij is nauw betrokken bij normcommissies over grafische symbolen bij NEN en ISO voor het normeren van symbolen en de juiste toepassing daarvan.
Wetenschappelijke onderbouwing
De ISO-norm 7010 die sinds 2015 formeel ook in Nederland van kracht is brengt op Europees niveau meer harmonisering in symbolen voor veiligheidssignalering. Het is altijd de combinatie van kleur, symbool en de geometrische vorm die zorgt dat de boodschap overkomt. Zo duidt een vierkant of rechthoekig en groen teken altijd op een veilige situatie, zoals we terugzien in signing voor nooduitgangen. Een driehoek met zwarte rand houdt verband met gevaar, en rood hangt samen met brandpreventie- en bestrijding.
Dankzij voortschrijdende kennis en een wetenschappelijke benadering is er in deze signalering ook het nodige verbeterd in herkenbaarheid, begrijpelijkheid en leesbaarheid vanaf een bepaalde zichtafstand. Een scherpere kleurdefinitie moet ervoor zorgen dat safety signs in verschillende lichtomstandigheden hun functie behouden en ook leesbaar zijn voor mensen met een visuele handicap.
Heijboer: ‘Wie erop let, zal zien dat het rood in de signalering eerder een beetje tegen bruin aanzit dan tegen helder rood, wat je misschien eerder zou verwachten. Een belangrijke reden hiervoor is dat safety signs in deze tint rood ook zichtbaar en te onderscheiden moeten zijn voor mensen met kleurenblindheid.’
Gootsteenkastje
Safety-signs zijn in zekere zin een containerbegrip. Er zijn heel veel visuele communicatiemiddelen onder te scharen. Ook signalering in de vorm van gevaarsetiketten in het vervoer van gevaarlijke stoffen bijvoorbeeld, over land en zee en door de lucht. Dichter bij huis zien we safety signs in de vorm van gebruikersetiketten op producten in het gootsteenkastje. Op een fles ammonia of schimmelreiniger wijzen gevaarsetiketten ons op de risico’s en de noodzaak van een behoedzame omgang.
Geostick is een partij die beide terreinen bedient en die zowel de signalering levert als organisaties wegwijs maakt in wet- en regelgeving. Directeur Tjalling van Leeuwen vertelt: ‘Alleen al voor alle verschillende vervoersmodaliteiten gelden verschillende wetten. De ene stof is gevaarlijk op zee, maar op land bijvoorbeeld niet. En voor de gebruikersetiketten in het gootsteenkastje geldt ook een eigen wetgeving: de CLP-wetgeving, een Europese verordening. Het moet natuurlijk voor iedereen duidelijk zijn dat een stof brandbaar is of zelfs explosief, en of je bijvoorbeeld een handschoen moet gebruiken als je met een product werkt.’
Moeizame harmonisatie van gevaarsetiketten
Ook in het werkveld van Van Leeuwen speelt het nodige. Zo is er in de wetgeving voor signalering bij het vervoer van gevaarlijke stoffen eveneens een zekere harmonisering opgetreden. Niet geheel overbodig, zoals blijkt uit een praktijkvoorbeeld: ‘We hebben nu een gevaarsetiket waarop een reageerbuis is te zien met een vloeistof die dreigt te vallen op een oppervlak, en op een handje. Juist over dat handje is internationaal de nodige discussie geweest, want: moest het open zijn of worden ingekleurd? In Oostenrijk werden containers tegengehouden als dat handje op het etiket níet zwart was. Tot aan boetes toe. Die uiteindelijk wel werden geseponeerd, maar toch. Het was onwerkbaar.’
Ook in de gebruikersetiketten heeft zich een standaardisering voorgedaan. De internationale CLP-verordening heeft de nationale Wet Milieugevaarlijke Stoffen verdrongen. Dat heeft er volgens Van Leeuwen onder meer toe geleid dat de oranje etiketten met een zwart kruis op de producten in het gootsteenkastje zijn verdwenen. Daarvoor kwamen in heel Europa signs met een rood kader in de plaats.
Toch is er altijd ruimte voor verbetering. Heijboer voegt toe: ‘Het is een gemiste kans dat bij de ontwikkeling van de GHS-pictogrammen – symbolen die gevaren aanduiden – door de Verenigde Naties geen afstemming geweest is met ISO. Ook is er geen overeenstemming ontstaan met ADR, een Europese overeenkomst over het wegvervoer van gevaarlijke stoffen. Nog steeds zijn er daardoor voor hetzelfde risico in verschillende toepassingsgebieden drie verschillende symbolen voor dezelfde boodschap. Inmiddels begint er wel samenwerking te ontstaan tussen VN en ISO voor eventuele nieuwe symbolen.’
Nieuwe symbolen
In de laatste 20 jaar zijn er aanzienlijk meer safety signs bijgekomen. In tegenstelling tot de circa 23 van toen, zijn het er volgens Willem Heijboer nu meer dan 300. Wat overigens niet betekent dat er bij de invoering van een nieuw teken voor veiligheidssignalering over één nacht ijs wordt gegaan. Integendeel. Het is een proces dat drie tot vier jaar in beslag neemt.
Heijboer: ‘Onlangs kwam er bij de ISO-commissie een verzoek binnen voor een safety sign voor monteurs van windmolens. Voorzieningen om weg te kunnen komen voor als er brand uitbreekt moeten te vinden zijn. Symbolen daarvoor waren nog niet gestandaardiseerd. Een dergelijke aanvraag moet worden beoordeeld en een eventueel ontwerp wordt besproken door verschillende landen die allemaal ook weer varianten daarop insturen. Een lang proces. Maar er zit dan ook een hele wetenschap achter safety signs.’
Tekst: Marjolein Straatman. Afbeelding boven: detail uit het ontwerp van Ton de Vormer Visuele Communicatie
Wil je het gedrukte PRINTmatters magazine ontvangen? Neem een proefabonnement.
